Inkomensondersteuning

Medio juni 2023 is het beleidskader ‘Erbij horen en meedoen in Emmen!’ vastgesteld, met daarin de opgaven Rondkomen, Ontwikkelen en Goedvoelen. Programma 6 draagt met name bij aan de opgave Rondkomen, maar heeft ook een relatie met Ontwikkelen en Goedvoelen, want financiële zekerheid staat aan de basis van ontwikkelen en goedvoelen. Vanuit de strategienota geven we prioriteit aan de inzet op bestaanszekerheid en het doorbreken van armoede. Het wordt steeds duidelijker dat bestaanszekerheid een noodzakelijke voorwaarde is voor meedoen, werken en ontwikkelen. Ook realiseren we ons dat inwoners, die langdurig in armoede leven, eerder te maken krijgen met gezondheidsproblematiek. Om problematische situaties te voorkomen, moeten we meer aan de voorkant ingrijpen (dat wil zeggen: preventiever werken) én meer op maat ondersteunen, passend bij de situatie en het huishouden. Dit wordt vanuit de opgave Rondkomen opgepakt. Ook gaan we aan de slag met de ketensamenwerking in het licht van de ontwikkeling van de gebiedsnetwerken (opgenomen in programma 9).

In Nederland zien wij steeds minder mensen onder de armoedegrens. Dit blijkt ook uit de meeste recente gegevens van het Centraal Planbureau. De ontwikkelingen binnen de gemeente Emmen volgen het landelijk beeld. Zo valt op dat het aantal huishoudens met een inkomen onder de 120% wettelijk sociaal minimum is gedaald ten opzichte van vorig jaar. Ondanks dit gegeven zien wij dat meer inwoners gebruik maken van gemeentelijke dienstverlening zoals schuldhulpverlening en bijzondere bijstand. Wij zien dat de opgaves steeds groter en complexer zijn, waardoor meer integrale samenwerking op lokaal en (boven)regionaal niveau nodig is.

De Participatiewet wordt de komende jaren aangepakt. Dit wordt bewerkstelligd met het landelijke programma 'Participatiewet in Balans'. Vanuit het programma 'Participatiewet in Balans' wordt meer ingezet op inkomenszekerheid, werkzekerheid, participeren en de menselijke maat. De huidige hardheden in de wet worden weggenomen en er wordt meer uitgegaan van 'vertrouwen' door de inwoner centraal te stellen. Dit sluit aan op ons beleidskader. De inspanningen die worden verricht dienen bij te dragen aan financiële zelfredzaamheid, betaalbaar duurzaam wonen, toegang tot betaalbare zorg en geld kunnen reserveren voor onvoorziene uitgaven. In het licht van deze wijzigingen hebben wij de afgelopen jaren al deels ingezet op het vooruit lopen op deze wetswijzigingen, met onder andere beleid voor giften en de werkpremie.

Vanuit het beleidskader ‘Erbij horen en meedoen in Emmen!’ zien we een belangrijk rol voor het maatschappelijk middenveld in het meedoen van inwoners. Als gemeente willen we de regierol pakken om ketensamenwerking te versterken. De behoefte hieraan komt ook naar voren in periodieke gesprekken met maatschappelijke partners en het Rekenkameronderzoek naar het schulden-, armoede- en minimabeleid.

Samen met partners en inwoners willen wij de ketensamenwerking rondom schulden en armoede versterken en in lijn te brengen met de behoefte van de inwoner. We zullen onze regierol pakken en samen met de partners invulling geven aan de vorm en inhoud van de samenwerking.

We willen zo vroeg mogelijk beginnende schulden en financiële problemen bij onze inwoners signaleren. Om dit te bevorderen is er veelvuldig overleg met woningcorporaties, welzijnsorganisaties en andere maatschappelijke partners over de inzet van alle mogelijke instrumenten om financiële problemen te voorkomen dan wel op te lossen. Specifiek voor jongeren geldt dat er eerder wordt ingezet op het aanbieden van hulp. Schuldhulp aan jongeren wordt geëvalueerd (inclusief het Jongeren Perspectief Fonds). Er wordt aangesloten bij lopende ontwikkelingen zoals de gebiedsnetwerken en de integrale aanpak 16-27. Naast voornoemde ontwikkelingen worden goedwerkende landelijke initiatieven overgenomen om de keten rondom vroegsignalering uit te breiden, zoals de Pilot DUO. De uitbreiding heeft tot doel om een brede en integrale aanpak van vroegsignalering van schulden onder jongeren te realiseren. Dit sluit aan bij de Motie DUO inzake betere inzage en ondersteuning van jongeren met schulden.

Om het bereik van de voorziening 'vroegsignalering' te vergroten wordt er een beldienst ingekocht. Hierdoor ontstaat er meer capaciteit voor het opvolgen van signalen onder andere het afleggen van huisbezoeken. Naast het vergroten van het bereik zal de voorziening geëvalueerd worden waaruit aanbevelingen zullen volgen voor het verbeteren van de dienst. Voor de evaluatie en het doorontwikkelen van de voorziening zijn extra middelen ontvangen.

Laaggeletterdheid en onvoldoende ontwikkelde basisvaardigheden maken het moeilijker om 'mee te doen'. Dit kan leiden tot werkloosheid en financiële problemen. Ook kan dit doorwerken in andere leefgebieden. Hierom zal er nadruk gelegd worden op het ontwikkelen van basisvaardigheden en in het investeren in de financiële zelfredzaamheid en bestaanszekerheid van de inwoners. Het experimenteren met ervaringsdeskundigheid kan hierin bijdragen (programma 4).

Het vorige kabinet heeft maatregelen genomen om de koopkracht te verhogen, vooral voor mensen met een laag- en middeninkomen. Toch verwachten we dat meer inwoners gebruik zullen maken van inkomensregelingen, schuldhulpverlening en/of inkomensbeheer. Dit is mede het gevolg van veranderde macro-economische factoren zoals inflatie en zaken zoals online gokken en kopen op krediet. Dit raakt vooral jongvolwassenen en daarom willen wij onze regelingen en dienstverlening uitbreiden en meer inzetten op preventie. Dit vraagt ook extra personele inzet van ons en onze partners (zie paragraaf ketensamenwerking).

De gevolgen van de energiecrisis blijven voelbaar, met de onzekerheid over energiekosten. Na de forse stijging in 2022 heeft het Rijk de tarieven afgetopt, maar het prijsplafond is inmiddels komen te vervallen. Van huishoudens met een laag inkomen is het relatieve aandeel energielasten het hoogst. Voor hen geldt geen aparte energietoeslagregeling meer. Inmiddels zijn er weer vaste contracten onder het oude prijsplafond beschikbaar.

Uit de ‘energie-armoedekaart’ van CBS-TNO, blijkt dat het percentage huishoudens dat in onze gemeente te maken heeft met energiearmoede ten opzichte van andere gemeenten, hoog is. We houden dan ook rekening met een toename van het aantal huishoudens dat in de financiële problemen komt en een beroep doet op onze inkomensvoorzieningen en/of te maken krijgt met (problematische) schulden. Vanuit programma 5 worden alle beschikbare middelen zo efficiënt mogelijk ingezet om inwoners te ondersteunen. Ook wordt onderzocht of de Doe Mee Webshop hieraan kan bijdragen (zie paragraaf minimaregelingen).

Ook vanuit de opgave Rondkomen (Inwoners zijn financieel zelfredzaam en kunnen betaalbaar, duurzaam wonen met toegang tot betaalbare zorg) willen we inzetten op een integrale aanpak voor jongvolwassenen van 16 tot 27 jaar. Dit wordt verder uitgewerkt in programma 9.

Hoewel het aantal bijstandsgerechtigden in Emmen daalt, verwachten we dat steeds meer inwoners moeite krijgen om in de basisbehoeften te voorzien. Om meer inwoners in aanmerking te laten komen voor onze minimaregelingen, heeft de raad de inkomensgrens die van toepassing is op de minimaregelingen verhoogd en extra middelen vrijgemaakt ten behoeve van vroegsignalering (paragraaf Preventie en vroegsignalering) van schuldenproblematiek. We willen de komende jaren meer inzetten op het bevorderen van bestaanszekerheid, zoals vermeld in het beleidsplan 'Erbij horen en meedoen in Emmen!'. Ook willen wij onze structurele middelen beter benutten, met name op de drie onderdelen: (1) Doe Mee Webshop;  (2) subsidieverstrekkingen, en; (3) bijzondere bijstand.

1) Doe Mee Webshop (minimaregelingen)
De inkomensgrens om in aanmerking te komen voor deze minimaregelingen is per 1 januari 2024 door uw raad bij verordening opgehoogd naar 120% van het wettelijk sociaal minimum. Door extra in te zetten op communicatie en het aanbod af te stemmen op de wens van de inwoner zal het gebruik van de regeling toenemen.

We realiseren ons dat huishoudens met een laag inkomen in een uitgestrekte gemeente relatief vaker zijn aangewezen op het openbaar vervoer en dat dit extra kosten met zich meebrengt. We willen daarom kijken hoe we onze minimaregelingen kunnen inzetten om hen daarin tegemoet te komen. Dit geldt ook voor jongeren die een zogenoemde entree-opleiding (niveau 1-opleiding) volgen via het Praktijkonderwijs en geen aanspraak kunnen maken op het studentenreisproduct van Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Gratis openbaar vervoer resulteert in meer keuzevrijheid, kansengelijk, maatschappelijke participatie en ontplooiingsmogelijkheden.

De Doe Mee Webshop wordt ingezet als extra aanvraagportaal voor energiecoaches en fixers. Dit biedt de mogelijkheid om gezinnen met een laag inkomen te bereiken. Genoemde regeling is niet inkomensafhankelijk, maar het platform dient als een 'springplank' om de doelgroep te bereiken waar de nood het hoogst is. Ook wordt onderzocht om het platform in te zetten voor meerdere regelingen waardoor er één toegang gecreëerd wordt.

2) Subsidieverstrekkingen ten behoeve van armoedebestrijding en financiële zelfredzaamheid
Medio 2025 willen we nadere regels publiceren, waarin de doelen en inspanningen over de opgave Rondkomen van ‘Erbij horen en meedoen in Emmen!’ worden opgenomen. We verwachten dat de regeling gaat zorgen voor meer bekendheid en een evenwichtiger speelveld van de subsidieverstrekkingen en daarmee structureel een groter beroep op de beschikbare middelen wordt gedaan. Met de nadere regels worden risico's beperkt door te werken met verdeelregels en wordt duidelijkheid gecreëerd voor de subsidiepartners.

3) Bijzondere bijstand
We willen kijken of we initiatieven kunnen ontwikkelen om de beleidsregels voor bijzondere bijstand te verruimen. Dit houdt in dat meer kosten in aanmerking kunnen gaan komen voor een vergoeding vanuit bijzondere bijstand. Hierbij kan gedacht worden aan het toegankelijker maken van zorg.

Op dit moment zijn de uitkeringsaantallen laag, met name voor de Participatiewet, maar de vele onzekerheden die spelen op macro-economisch niveau zorgen ervoor dat het voorspellen van de financiën op de lange termijn lastig zijn. Daarom begroten we op dit punt behoedzaam.

Voorzichtigheidshalve gaan we er voor de komende jaren vanuit dat we met een lichte stijging aan uitkeringskosten te maken krijgen. Van rijkswege worden we gecompenseerd voor inflatie, maar de definitieve budgetten worden bekend met de septembercirculaire.

We verwachten een stijging in de loonkostensubsidie voor Baan-Afspraak-Banen en Beschut Werk, doordat de doelgroep verandert en meer inwoners gebaat zijn bij loonkostensubsidie. Inwoners met een arbeidsbeperking worden op grond van de Participatiewet zoveel mogelijk begeleid naar regulier werk. De voorziening loonkostensubsidie draagt bij om inwoners te begeleiden naar werk en creëert een voorspelbaar en stabiel inkomen. Daarnaast zijn de kosten van een gemiddelde uitkering hoger dan de kosten van een gemiddelde loonkostensubsidie. Dit heeft zodoende een positief effect op de totale kosten.

In de verwachte voordelen zit eveneens het budget voor de werkpremie verwerkt. We willen werken meer lonend maken en iedereen die meedoet naar vermogen mag hier ook iets van merken. De groep bijstandsgerechtigden die (nog) niet in staat is voldoende inkomsten te genereren om de uitkering te beëindigen wordt groter. Via de invoering van een werkpremie wordt werken lonend gemaakt. Dit leidt tot een hogere arbeidsparticipatie en lagere uitkeringskosten. Doordat meer inwoners naast een uitkering inkomsten uit werk zullen genereren.

De EMCO-groep heeft te maken met een wachtlijst voor beschut werk. De landelijke taakstelling wordt gerealiseerd, maar is onvoldoende om te voldoen aan de vraag voor beschutte werkplekken. De gemeente ontvangt van het Rijk financiering voor de aantallen van de taakstelling en niet op basis van realisatie. Op 27 juni 2024 is er door de gemeenteraad unaniem een motie aangenomen om de kosten en baten te onderzoeken van vervroegde deelname van de personen op de wachtlijst voor beschut werk. In deze kosten- en batenanalyse dienen onder meer ook uitkeringen en zorggelden meegenomen te worden. Op dit moment wordt er gewerkt aan de beantwoording van de motie.

Daarnaast vraagt de gemeenteraad aan het college bij het ministerie te blijven aandringen op een taakstelling op basis van realisatie en voldoende middelen voor begeleiding. Dat doen we onder andere door lobby via de G40.

Er wordt gewerkt aan een regionaal werkcentrum, als onderdeel van de hervorming van de arbeidsinfrastructuur in Nederland. Hiervoor worden middelen beschikbaar gesteld door het Rijk. Het beoogt een structurele verbetering van de arbeidsmarktdienstverlening; de gezamenlijke publieke en private dienstverlening voor werk en scholing aan werkzoekenden, werkenden en werkgevers. Door middel van verschillende maatregelen is het doel meer vindbaarheid, toegankelijkheid en samenwerking tussen partijen te realiseren die op dit vlak diensten verlenen (gemeenten, UWV, SBB, sociale partners en onderwijspartners).